Aliyah kelimesinin sözlük anlamı “yukarı çıkma, yükselme” demektir. İbranice bir sözcüktür. İbrani alfebesinde Aliyah “עֲלִיָּה” şeklinde yazılır. Karşıtı Yerida(inme)’dir. Aliyah, Filistin’de bir Yahudi devleti kurmak için ortaya çıkan siyonizmin akımının en temel ilkelerinden biridir. Bilindiği üzere Kudüs üç semavi din için de kutsal kabul edilir. Yahudiler de kutsal gördüğü mezkûr topraklarda siyonizm hedefini gerçekleştirmek için tarih boyunca Kudüs’e doğru kalıcı göç dalgası başlatmışlardır. Filistin’e yerleşmek için sistemli olarak başlattıkları bu harekete aliyah demişlerdir. Yani “Aliyah” kelimesini “Kudüs’e çıkmak” anlamında kullanmışlardır.
Yüksek bir yere çıkmak anlamına gelen aliyah kelimesini kullanmalarının sebebi ise tamamen coğrafi yapıyla ilgilidir. Kudüs deniz seviyesinden 750 metre yükseklikte bulunur. Kudüs’e kendi inançlarına göre hacca giden Yahudiler bu yüksek rakıma tırmandığından dolayı “Kudüs’e çıkmak” deyişi hakim olmuştur.
Aliyah İsrail için önemli bir kavramdır. Ulusal çılarlar için bunu öncelik olarak görürler. Üstelik devlet olarak çıkardıkları Dönüş Yasası ile Filistin topraklarına dönen Yahudilere direkt olarak ikamet hakkı tanınmıştır. Ayrıca buraya iskan ettkileri kişilerin çocukları ve torunları da otomatik bir takım ayrıcalıklı haklara sahiptir.
Salvador Dalí’nin Aliyah’ı. (Yosef Matisyahu Koleksiyonundan)
Hâl böyle olunca Yahudiler, Filistin’e 1880’den 2. Dünya Savaşı’nın sonlarına kadar beş farklı göç dalgasıyla göç etmiş ve kalıcı olarak yerleşmişlerdir.
İlk aliyah göç dalgası 1883’ten 1903’e kadar 30 bin Yahudi ile gerçekleşmiştir. Bu Yahudiler daha çok Rusya, Romanya ve Galiçya’dan kendi tabirleriyle aliyah yapmışlardır. İskan için Filistin’e yapılan ikinci göç dalgası ise 1904 ile 1914 tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Çoğunluğu Rusya’dan 40 bin kişi dönüş yasasına tabii olmuştur.
Ara ara bu göç dalgaları çeşitli nedenlerle duraksa da Filistin’de bir devlet kurmak için Yahudiler göç yaparak işgallerine devam etmiş 1919 ile 1923 arasında gerçekleşen üçüncü göç dalgasında 35 bin Yahudi, aliyah yapmıştır. Yine önceliği Rusya ve Romanya çekmiştir. Üçüncü göçün diğer göçlerden farkı ileride çıkacak büyük siyasi Yahudi önderlerini de aralarında barındırmasıdır. Zaman geçtikçe göçle gelenlerin sayısı da artmıştır. 1924-1931 arası dördüncü göç gerçekleşmiştir. Polonya’dan 90 bin kişi göçe katılmıştır.
Son göç dalgası (beşinci göç) ise Filistin’in demografik yapısının büyük ölçüde zarar görmesine neden olmuştur. Nazizm’in artması ve Almanya’nın İkinci Dünya Savaşı’ndaki Yahudilere karşı tutumu da bu göç dalgasında etkilidir. Orta Avrupa’dan 220 bin Yahudi 1932-1938 arası Filistin topraklarına yerleşmiştir.
Filistin’in iskan politikasıyla Yahudiler tarafından işgal edilmesi günümüzde de devam etmektedir. Bugün Filistinliler kendi topraklarının ancak %15’ini kullanabilmektedir. Filistin topraklarında Yahudi yerleşim yerleri sürekli genişlemektedir. Uluslararası hukukta bu yerleşimleri gayrimeşru olarak nitelendirilmektedir. Fakat gerekli yaptırımlar uygulanmamaktadır.
