Matrakçı Nasuh (Nasuh bin Karagöz bin Abdullah) – (1480-1564 ?), Türk minyatürcüdür. Ölüm ve doğum tarihi hakkında kesin bir bilgi yoktur. İsmini ise kendisi bir eserinde Nasûh b. Karagöz el- Priştevî diğer haliyle Nasûh b. Abdullah el-Priştevî olarak belirtmiştir. Abdullah ve Karagöz kısımlarının babasının adı ve lakabı olduğu bilinir. Devşirme bir aileden gelmektedir. Matrakçı Nasuh’un Visoko Saraybosna’da ya da
Priştine’de doğduğu düşünülmektedir.
(1551) İstanbul minyatürü
İçindekiler
Doğum tarihi tam olarak bilinmese de Matrakçı Nasuh’un 1480 yılında dünyaya geldiği tahmin edilir. 1564 yılında (83-84 yaşlarında) arkasında insanların onu “16. Yüzyıl Dahisi” olarak tavsif edeceği bir hayat hikâyesi bırakarak vefat etmiştir. Çünkü Matrakçı Nasuh; matematik, coğrafya, tarih, topografya, kartografi, tercüme, hat, minyatür ve silahşorluk gibi pek çok alanda yetenek sahibi olmasının yanında tüm bu alanlarda da devrinin en iyisiydi. Peki, Matrakçı Nasuh’a neden “Matrakçı” denilmiştir?
Ona “matrakçı” denilmesinin sebebi lobot vari sopalarla oynanan bir tür savaş oyununda rakipsiz olmasıydı. Kimi kaynaklara göre de hatta bu “Matrak” oyununun mucidinin Matrakçı Nasuh olduğu da söylenir.
Silahşorlukta da oldukça usta olan Matrakçı Nasuh’a Kanunî Sultan Sülayman tarafından 1530 yılında berat verilmiştir. Aldığı bu belge ile Mısır’a gitmiş orada pek çok silahşorluk yarışmalarına katılmıştır. Dönemin Mısır Valisi Hayır Bey, bu yarışmalarda diğer silahşorları ustaca hamlelerle yenen Matrakçı Nasuh’a bir ayrı bir başarı belgesi vermiştir. Matrakçı Nasuh, Kanuni’den aldığı berattan sonra 1530 yılında “Tuhfetü’l – Guzât” isimli bir kitap da yazmıştır. Bu kitapta çeşitli silahların kullanım şekillerini ve dövüş teknikleri anlatmıştır.
Matrakçı Nasuh devşirmedir. Küçük yaşta saraya alınmış ve Enderun’da eğitim görmüştür. Matematik ve Geometri alanlarına ilgisi de burada başlamıştır. Onu devrin en iyisi yapan çok yönlü bir kişilik bir dahi olmasıdır. Yavuz Sultan Selim döneminde ilerde matematikçilere rehber olacak “Cemâlü’l-Küttâb”, “Kemalü’l- Hisâb” ve “Umdetü’l-Hisâb” adlı matematik kitapları yazmıştır. Onun eserlerinden faydalanan bir isim de ünlü bilim adamı John Napier’dir.
Ölçülerin ve çizimlerin kusursuz olması için cetveller hazırlamıştır. Kanuni’nin isteği üzerine Taberî Tarihi’ni Mecmua-i Tevârîh ismiyle Arapça’dan tercüme etmiş ve eklemeler yapmıştır.
Hat sanatında da kendini geliştiren Nasuh, talik yazı hattını daha okunaklı hale getirmek için değişiklikler yaparak divani hattının mucidi olmuştur.
1529’da Kanuni Sultan Süleyman’ın oğulları için düzenlenen sünnet düğününde kağıttan iki büyük hisar yapmıştır. At Meydanı’na getirdiği bu hisarların içine tüfekler ve toplar yerleştirmiş, gösteriler düzenlemiştir. Bu yaptığı hisarları daha sonra çizerek eserine eklemiştir.
Buraya kadar anlattığımız Matrakçı Nasuh hayatı onun asıl tüm dünyada adının duyulmasını sağlayan minyatür sanatını içermemektedir. Matrakçı Nasuh bir minyatür ustasıdır. Matrakçı Nasuh’un isminin önüne “nakkaş, musavvirdir, minyatürcü ya da minyatürist” gelebilir. Belki de asıl kullanılması gereken lakap budur.
Nakkaş Nasuh, Türk Minyatür Sanatı‘nın en usta ismimlerinden biriydi. 1534’lü yıllarda Kanuni Sultan Süleyman ile beraber seferlere katılmış bu seferlerde topoğrafik resim konusundaki ustalığını kullanarak İstanbul, Tebriz ve Bağdat’ta gördüğü çevrenin minyatürlerini hazırlamıştı. Matrakçı Nasuh’un yaptığı bu şehir ve menzil minyatürleri resme bakanların tüm detayları rahatlıkla görebileceği incelikte ve işçilikteydi. Fotoğrafların ve kameraların olmadığı Kanuni Sultan Süleyman dönemindeki İstanbul’un halini Matrakçı Nasun’un minyatürleri sayesinde tahayyül edebilirsiniz.
Maktrakçı Nasuh – İstanbul Minyatürü
Bu bakımdan Matrakçı Nasuh adeta dönemin Google Earth gibi çalıştığı benzetmesi sanırım yanlış olmaz. Tabi buradan çevreyi olduğu gibi çizmek anlamı çıkarmak yanlıştır. Minyatürlerin gerçekle uyumluluğu %83’tür. O eserlerinde anlatımını öne çıkarmıştır. Bu nedenle anlatıma uygun düşecek farklı perspektifler kullanmıştır. Tabii Matrakçı Nasuh’un İstanbul’u kuşbakışı görme imkânı olmamasına karşın nasıl gerçekle %83 uyumlu kuş bakışı minyatürler çizdiği gizemini korumaktadır.
Ayrıca Matrakçı Nasuh, Kanunî ile çıktığı bu mezkûr İran seferlerini 3 nüsha olarak yazdığı Süleymannâme adlı kitabının Fetihname-i Karabuğdan ve Mecmua-i Menâzil (Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irâkeyn) adlı nüsha eserlerinde yazmış ve çizmiştir. (1537-1538). Eserde 107 minyatür ve 25 resimli metin vardır. Bu açıdan bir belgesel niteliği taşır. Süleymannâme genel olarak Kanunî Sultan Süleyman dönemini anlatan bir tarih kitabıdır. Matrakçı Nasuh bu eserde 1520-1537, 1543-1551 ve 1542-1543 yıllarını anlatmıştır.
Bağdat minyatürü
Matrakçı Nasuh, Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı donanması ile de seferlere çıkmış ve gördüğü limanları ustalıkla nakış nakış çizmiştir.
İnsansız kent tasvirleri konusunda bu başarısı Osmanlı minyatüründe “Topografik Ressamlık” isimli yeni bir sanat türünün ortaya çıkmasını sağladı.
Halep minyatürü
Matrakçı Nasuh yaptığı eserlerle edebiyat dünyasına da ilham kaynağı olmuştur. Örneğin, İlhan Berk ünlü Galata isimli şiir kitabını Matrakçı Nasuh’un minyatürlerinden ilhamla yazdığını söyler. “Matrakçı Nasuh’un minyatürü olmasaydı ben belki de ‘Galata’yı yazma işine girişmezdim,’ diyorum.” (İlhan Berk, Kült Kitap, İstanbul, Yapı Kredi, 2009.)
Sonuç olarak Matrakçı Nasuh’un hayatı hakkında bildiklerimiz, aktardığımız bunca şeye rağmen yine de sınırlıdır. UNESCO, 2013’te Matrakçı Nasuh‘u ölümünün 450’nci yılı çerçevesinde “anma ve kutlama yıl dönümleri listesi” kapsamına aldı. Günümüzde Matrakçı Nasuh sergileri düzenlenmektedir.
-Matematik
-Tarih
Not: Süleymannâme, Matrakçı Nasuh’un Taberi Tarihi’ni çevirirken Kanunî dönemine eklemedir.
-Savaş Sanatları (Klavuz)
